Dolmatovskiy ile Şostakoviç’in ortak yaratısı
Eserlerinin bugün tüm dünyaya kanıtladığı gerçek, Şostakoviç’in devrimci fikirlere, komünist ideale bağlı bir besteci olduğudur. Şostokoviç’in kimi eserlerinin ortak yönüyse, sözlerini yurtsever Sovyet şairi Yevgeniy Aranoviç Dolmatovskiy’in yazmış olmasıdır. Daha doğrusu, Dolmatovskiy yazmış olduğu şiirlerini bestelemek üzere yakın arkadaşı Dimitriy Şostakoviç’e vermiştir. Levent Özübek, Dolmatovskiy ile Şostokoviç’in ortak yaratılarını örnekler eşliğinde inceledi.
Sovyet bestecisi Dimitriy Şostakoviç’in birçok eseri içinde ikisi çok değerli ve önemli anılarıyla Sovyet toplumunun hafızasına kazınmıştı.
Bunlardan biri bestecinin Op. 86 numaralı dört şarkılık albümüdür. Şarkılar piyano ve soprano ses için bestelenmiştir. Diğer eser ise Op. 81, Orman Şarkısı başlıklı kantattır. Bu eserlerin önemli bir ortak yönüyse, sözlerini yurtsever Sovyet şairi Yevgeniy Aranoviç Dolmatovskiy’in yazmış olmasıdır. Daha doğrusu, Dolmatovskiy yazmış olduğu şiirlerini bestelemek üzere yakın arkadaşı Dimitriy Şostakoviç’e vermiştir.
Şostakoviç’in şair Dolmatovskiy’in şiiri üzerine yapmış olduğu besteler sadece bunlar değildi. Onun 1952 yılında bestelediği ve librettosu Dolmatovskiy’e ait Op. 90, Güneşimiz Anavatan Üstünde Parlıyor başlıklı kantat Büyük Ekim Devrimi’nin otuz beşinci yılı kutlamaları için yaratılmış ve devrime ithaf edilmiş muhteşem bir koral eserdir. Burada “güneşimiz” sözcüğü sembolik bir anlam taşımakta ve toplumun öncüsü komünist parti yükselen güneşe benzetilmektedir.
Bu eserlerin bugün tüm dünyaya kanıtladığı gerçek, Şostakoviç’in devrimci fikirlere, komünist ideale bağlı bir besteci olduğudur. Onun eserlerine hayran olan ve dehasını tartışmasız kabul eden batı, çıkarcı karakteriyle dayanılmaz bir çelişki içinde kalmıştır. Yapacakları tek şey Şostakoviç’in yaşamını ve fikirlerini çarpıtmak, gerçeğe uymayan söylenceler yaymaktır. Ne var ki, bu muhteşem eserler bugün her biri bir anıt gibi yükselmektedir.
(Günümüzün kapitalist dünyasında Şostakoviç gerçeğinden duyulan rahatsızlık o dereceye vardı ki, Güneşimiz Anavatan Üstünde Parlıyor adlı eserin 2011 yılında Estonya’da seslendirilmesinden sonra büyük tartışmalar çıkmış, performansı yöneten değerli orkestra şefi sonradan Paavo Jarvi ölüm tehditleri almıştır.)
Yukarıda sözünü ettiğimiz değerli anılara dönecek olursak; ilk eser, bu dört şarkılık albümün ilk şarkısı Vatan Duyuyor (Rodina Slışit) güzelliği ve müzikal değeri bir yana, insanlık tarihine geçmiş bir şarkıdır. Bu şarkı insanlığın uzay macerasında, uzayda ilk söylenen şarkı ve ilk olarak icra edilen müzik olmuştur. Kozmonot Yuri Gagarin 1961 yılında uzaya ilk çıkan insan olarak tarihe geçmişti. O, dünyanın yörüngesinde dönerken tüm yurtsever ve komünist duygularıyla kokpitinde bu şarkıyı söylemiş, o an Sovyet radyolarından tüm Sovyet halkları onun söylediği bu şarkıyı dinlemiştir. Bu, uzaydan gelen ilk insan sesidir. İnsanın uzayda söylediği, uzaydan dünyada dinlenen ilk şarkıdır. Şiirin içeriği o unutulmaz âna çok uymuştur. Gagarin seferini tamamlayıp başarıyla dünyaya ayak bastığı zaman yine bu şarkıyı söylemişti.
Şarkının ana ezgisi “Rodina slışit, rodina znayit” (Vatan duyuyor, vatan biliyor) 1960’larda, uzun yıllar Tüm Sovyetler Birliği Radyosu’nun çağrı melodisi olmuştu.
Seslendirenler, Viktoria Evtodieva (soprano) – Yuri Serov (piyano).
VATAN DUYUYOR, VATAN BİLİYOR
Vatan duyuyor,
Vatan biliyor,
Oğlunun bulutlarda uçtuğunu
Dostça sevgiyle,
Şefkatle aşkla,
Moskova’nın kuleleriyle,
Kremlin’in kuleleriyle
Ve kızıl yıldızlarıyla,
Vatan sana bakıyor,
Vatan sana bakıyor.
Vatan duyuyor,
Vatan biliyor,
Oğlunun ne zorluklarla
Kazandığını zaferi,
Eğilmez,
Hem haklı hem cesur,
Tüm kaderinle,
Savunuyorsun,
Koruyorsun,
Dünyanın büyük davasını,
Dünyanın büyük davasını!
Vatan duyuyor,
Vatan biliyor,
Bulutların içinden geçip,
Yolunu bulduğunu oğlunun,
Ve o yolda onunla buluşacağını,
Ne kadar azarsa azsın kara fırtınalar,
Ne olursa olsun vazgeçme,
Yitirme azmini yoldaş,
Yitirme azmini yoldaş!
(Çeviri Levent Özübek)
***
SOVYET ŞAİRİ YEVGENİY DOLMATOVSKİY
Şair Yevgeniy Dolmatovskiy 1915 yılında doğdu. İlk gençlik yıllarında yazdığı şiirler 1930 yılında bir gençlik gazetesi olan Piyonerski Pravda’da yayınlandı. 1935 yılında yapımına başlanan Moskova metrosu inşaatında çalışmak için gönüllü oldu. Daha sonra anılarını toplayarak 1956’da Dobrovoltsı (Gönüllüler) adlı manzum romanını yazdı. Bu romanı Moskova metrosu inşaatında gönüllü olarak çalışan Sovyet gençlerine ithaf etti. İkinci Dünya Savaşı sırasında cephede gazeteci olarak görev yaparken yanında bulunan birliğin faşistlerce sarılması sonucu esir düştü. Esir kampındayken göklerde özlemle, gururla gördüğü Sovyet uçaklarından aldığı duygularla yazdığı Vatan Duyuyor adlı şiirinde o savaşta çarpışan Sovyet pilotlarını sevgiyle anar. O günlerden bir anıdır. Bir süre sonra esir kampından kaçarak tekrar cepheye dönmüştür şair.
Yevgeniy Dolmatovskiy bir konferansta (sağdan ikinci)
Şostakoviç’in dört şarkılık albümünün ikinci şarkısı Kurtar Beni (Viruçi Mnea) sözleri Dolmatovskiy’in yine aynı duygularla yazdığı bir başka şiiridir.
KURTAR BENİ
Dikenli teller ardında
Geçti bütün gençliğim
Acı gözyaşları dökerek
Söyledi şarkılarını kızlar
Kurtar beni
Kovarak düşmanı
O güzel masaldaki
Genç şövalye gibi
Yeşil miğferi kızıl yıldızlı
Döndük viran olmuş evimize
Hüzün dolu yurdumuza
Kaybolmuş sokağın bir taşında
Söylüyorum şarkımı esaretteki gibi
Kurtar beni
Kovarak düşmanı
O güzel masaldaki
Genç şövalye gibi
Yeşil miğferi kızıl yıldızlı.
(Çeviri: Uğur Büke)
***
Diğer esere gelince, bu eser bir kantattır ama söz konusu müzik formunda hep olduğu gibi, işlenen konu dinî değildir. Klasik batı müziğinde kantat formunda eser bestelerken dinî konuları değil de toplumsal, insani, aydınlanmacı konuları ve fikirleri işleyenler Sovyet bestecileri olmuştur. Buna en güzel örnek, sözleri yine şair Yevgeniy Dolmatovskiy’e ait Orman Şarkısı’dır.
İkinci Dünya Savaşı’nın ardından Rusya’nın her yanındaki şiddetli çarpışmalar, yangınlar ve diğer sebeplerden ülkenin güzel ormanları mahvolmuştu. Savaştan hemen sonra Stalin önderliğinde ülkede büyük bir ağaçlandırma kampanyası başlatılmıştı. Bu kampanyaya tüm halk, öğrenciler, resmî kuruluşlar ve özellikle Kızıl Ordu askerleri ve savaş gazileri katılmıştı. Bestecimiz de kampanyaya ithaf edilmek üzere 1949 yılı yazında şair Dolmatovskiy’in uzun şiirini alarak Orman Şarkısı başlıklı bir kantat besteledi. Kantatın 1949 yılının Aralık ayında Stalin’in de katıldığı görkemli bir törenle ilk seslendirilişi Leningrad’da Leningrad Filarmoni Orkestrası tarafından ünlü Sovyet orkestra şefi Yevgeniy Mravinskiy önderliğinde yapılmıştı. Yedi bölümlü eserin bölüm başlıkları şöyledir: – Savaş Bittiğinde – Tüm Ülkede Çanlar Çalıyor – Geçmişin Anıları – Öncüler Ağaç Dikiyor – Stalingrad Muharipleri Öne Çıkıyor – Geleceğe Yürüyüş – Zafer. Müzik parlak melodilerle, korolu ve solistli kısımlarla kulaklara gerçek bir ziyafet çeker. Eser 1950 yılında Stalin Ödülü kazanmıştır.
Aşağıdaki videoda eserin yukarıda bahsettiğimiz 1949 yılındaki ilk seslendirilişinin kaydını dinleyebilirsiniz.
Sanatçılar:
Vitaly Kiliçevski, tenor
İvan Petrov, bas
SSCB Devlet Academik Rusya Korosu
Moskova Koro Koleji, Genç Erkekler Korosu, Koro şefi Alexandr Sveşnikov
SSCB Devlet Senfoni Orkestrası, Şef Yevgeni Mravinski.
***
Yevgeniy Dolmatovskiy 10 Eylül 1994 günü Moskova’da hayatta veda etti. Tüm yaşamını devrime ve komünizmin inşasına adamıştı.
